2023 Kahramanmaraş depremleri, 6 Şubat depremleri ya da 2023 Türkiye-Suriye depremleri, 6 Şubat 2023’te dokuz saat arayla meydana gelen, merkez üsleri sırasıyla Kahramanmaraş‚ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan, 7,8 Mw ve 7,5 Mw büyüklüklerindeki iki deprem. Mercalli şiddet ölçeğine göre sarsıntıların şiddeti, ölçeğin en yüksek değeri olan XII (Afetsel) olarak saptandı. Depremler sonucunda Türkiye‚de resmî rakamlara göre en az 50 bin 783, Suriye‚de ise en az 8 bin 476 kişi hayatını kaybetti ve toplam 122 binden fazla kişi ise yaralandı. Depremlerin ardından büyüklüğü 6,7 Mw ’e kadar varan 45 binden fazla artçı sarsıntı gerçekleşti.
Pazarcık merkezli ilk deprem, Türkiye ve Suriye’nin yanı sıra Lübnan, Kıbrıs, Irak, İsrail, Ürdün, İran ve Mısır‚ın da yer aldığı geniş bir coğrafyada hissedildi. İki büyük deprem, yaklaşık 350.000 km2 (140.000 mil kare) alanda, Almanya’nın toplam yüz ölçümü kadar bir bölgede hasara yol açtı ve 14 milyon kişiyi etkiledi. Türkiye’de birçok tarihî yapı da dahil 35 binden fazla bina yıkıldı ve 300 bine yakın bina ağır hasar aldı. Afet sonrası 2 milyondan fazla kişi barınma sorunu yaşarken en az 5 milyon kişi farklı bölgelere göç etti. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), depremler sonucu Türkiye’de 658 bin, Suriye’de ise 170 bin çalışanın geçim olanaklarını kaybettiğini duyurdu.
Türkiye hükûmeti, deprem bölgesi için doğal afet ve salgın gibi acil durumlarda uluslararası kuruluş ve ülkelerden yardım çağrılarını kapsayan en yüksek acil durum olan 4. seviye alarm ilan edildiğini açıklarken, Dünya Sağlık Örgütü, depremler için 3. seviye acil durum ilan etti. Ayrıca depremlerden etkilenen 10 ilde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilan edildi ve hayatını kaybedenler için Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yedi gün, Kosova, Arnavutluk, Kuzey Makedonya ve Bangladeş‚te ise bir gün ulusal yas ilan edilmesine karar verildi. 102 ülke Türkiye’ye yardım teklifinde bulunurken 94 ülkeden gelen 141 binden fazla kişi arama kurtarma çalışmalarına dahil oldu. Onlarca ülke ilk yardım malzemesi, teçhizat, sağlık ekibi gönderdi ve taziye mesajları yayımladı. Ayrıca Ermenistan-Türkiye sınırı yardım sevkiyatı için otuz yıl aradan sonra ilk kez açıldı.
2023 Meclis Deprem Araştırma Komisyonu’nun raporuna göre depremin toplam maliyeti Türkiye’de 148.8 milyar $ oldu. Türkiye’nin 2023 gayrisafi yurt içi hasılasının %9’una denk gelen maddi zarar, 1999 Marmara Depremi’nin yol açtığı maddi kaybın yaklaşık 6 katından fazla oldu. Dünya Bankası, depremlerin Suriye’ye doğrudan maliyetinin ise toplamda 5,1 milyar $ olduğunu duyurdu. İki ülkede toplam 153.9 milyar $ maddi zarara yol açan depremler, dünyada en çok maddi zarara sebep olan üçüncü deprem oldu.
Pazarcık‚ta meydana gelen ilk deprem, 1668 Kuzey Anadolu depreminden sonra Anadolu topraklarında gerçekleşen en büyük ikinci deprem ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde kaydedilen en büyük deprem olarak kayıtlara geçti. Elbistan merkezli ikinci deprem ise Türkiye’de meydana gelen depremler arasında en büyük üçüncü deprem oldu. Deprem bölgesinde 400 km yüzey kırığı oluşurken, bölge 3 ila 9 metre batıya kaydı. Depremler, 1939 Erzincan depremini geride bırakarak Türkiye’de, 1822 Halep depremini geride bırakarak Suriye’de en ölümcül deprem oldu. Aynı zamanda, 300 binden fazla insanın öldüğü 2010 Haiti depreminden bu yana dünya çapındaki en ölümcül depremdir.
Tektonik durum
Jeoloji
Depremler Anadolu, Arap ve Afrika levhaları arasındaki üçlü eklemin yakınında gerçekleşmiştir. Birinci deprem İTÜ’nün ön inceleme raporuna ve MTA’nın saha inceleme raporuna göre Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde,[7][8] AFAD’ın ön değerlendirme raporuna göre ise Ölü Deniz Transform Fayı üzerinde gerçekleşmiştir. İkinci deprem ise Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde meydana gelmiştir.[7][9] Depremlerin mekanizması ve konumu Doğu Anadolu Fay Hattı ve Ölü Deniz Transform Fayı üzerinde meydana gelen depremlerle uyumludur. Doğu Anadolu Fayı, Türkiye’nin Ege Denizi’ne (batıya) doğru ekstrüzyonunu barındırırken, Ölü Deniz Fayı, Arabistan yarımadasının Afrika ve Avrasya levhalarına göre kuzeye doğru hareketini barındırır.[3]
Doğu Anadolu Fayı, Anadolu ve Arap levhaları arasındaki sınırı oluşturan 700 km uzunluğundaki sol yönlü bir transform fayıdır. Fay, yılda 1–4 mm batıya doğru, 10 mm oranında azalan bir kayma oranı gösterir. Fay; 1789 (7,2 Mw ), 1795 (7,0 Mw ), 1872 (7,2 Mw ), 1874 (7,1 Mw ), 1875 (6,7 Mw ), 1893 (7,1 Mw ) ve 2020’de (6,8 Mw ) büyük depremlere neden olmuştur ve bu depremler fayın bazı bölümlerini parçalamıştır. Doğudaki sismik olarak aktif Palu ve Pütürge segmentleri 6,8-7,0 Mw depremleri için yaklaşık 150 yıllık bir yineleme aralığı göstermektedir. Batıdaki Pazarcık ve Amanos segmentleri 7,0-7,4 Mw depremleri için sırasıyla 237-772 yıl ve 414-917 yıl yineleme aralıklarına sahiptir.[14]
Ölü Deniz Transform Fayı, Kızıldeniz‚den kuzey-güney yönünde, Doğu Anadolu Fay Hattı ile birleştiği Maraş üçlü eklemine kadar uzanır.[15] Türkiye’nin güneyindeki sol yanal doğrultu atımlı fayın kuzey kısmı en az 14 büyük tarihi depremin kaynağı olmuştur. En son 1822 ve 1872’de iki büyük deprem meydana gelmiş, 1872’deki deprem en az 1.800 kişinin ölümüne neden olmuştur. 115, 526, 587, 1170 ve 1822 depremleri de binlerce ölümle sonuçlanmıştır.[16]
Depremsellik
6 Şubat’ta yaşanan depremlerin meydana geldiği bölge sismolojik olarak nispeten sakindir. 1970’ten bu yana bu depremlerin merkez üssünün 250 km çapı içinde 6 veya daha büyük büyüklükte yalnızca üç deprem meydana gelmiştir. Bunların en büyüğü 6,8 Mw büyüklüğünde, 24 Ocak 2020‚de Elazığ‚da oldu. Bu depremlerin tamamı Doğu Anadolu Fay Hattı boyunca veya fayın yakınında gerçekleşti. 1114’te Maraş’ta 40.000 kişinin öldüğü bir deprem yaşandı.[17][18] 1513 yılında Maraş yöresinde büyüklüğü Mw 7,4 olan ve Malatya’yı da etkileyen bir deprem yaşandı. 2023 öncesinde, 510 yıldır kırılmayan Gölbaşı-Türkoğlu segmenti sismik boşluk olarak değerlendirilmekteydi.[19]
Merkez üssünün görece sismik durgunluğuna rağmen, Türkiye’nin güneyi ve Suriye’nin kuzeyi geçmişte şiddetli ve yıkıcı depremler yaşadı. Adana’nın kuzeydoğusunda, 1268 yılında yaklaşık 60.000 kişinin öldüğü bir deprem yaşandı.[20] Suriye’nin Halep kenti tarihsel olarak birkaç kez büyük depremlerle harap oldu fakat bu depremlerin kesin yerleri ve büyüklükleri yalnızca yaklaşık olarak tahmin edilmektedir. Halep’te, 1138’de tahmini büyüklüğü 7,1 Mw olan ve 1822’de tahmini büyüklüğü 7,0 Mw olan depremler yaşandı. 1822 depreminin can kaybı tahminen 20.000-60.000 idi.[3]
Deprem
Depremlerin sismogramları
_1.png)
Pazarcık depremi
.png)
Elbistan depremi
Ana sarsıntıla
Depremlerin şiddet ve yoğunluk haritaları
Pazarcık depremi
Elbistan depremi
Deprem, Türkiye saatiyle 04.17’de (UTC 01.17) Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu’na göre 7,8 Mw büyüklüğünde gerçekleşti.[3] Deprem odağı, Kahramanmaraş il merkezinin 40 km güneydoğusunda,[21] Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi’nin 38 km güneybatısında[21] ve Gaziantep il merkezinin 34 km batısında yer alır.[22] Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en büyük, dünyada ise Ağustos 2021‚den itibaren gerçekleşmiş en büyük depremdir.[23][24][25][26]
Deprem, sığ doğrultu atımlı faylanmaya karşılık gelen bir odak mekanizmasına sahiptir.[3] Yırtılma, ya kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu kuzeydoğu eğimli ya da kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu, kuzeybatı eğimli fay üzerinde oluştu.[27] USGS, ~190 km uzunluğunda ve ~25 km genişliğinde bir yırtılma boyutu olduğunu saptadı.[3] Suudi Arabistan‚daki Kral Abdullah Bilim ve Teknoloji Üniversitesinden bir jeofizik profesörü, depremin 300 km’den uzun bir fay kırmış olabileceğini söyledi.[25] İtalya Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü Başkanı Carlo Doglioni, depremler sonucunda Anadolu yarımadasının batıya doğru 3 metre kaydığını ifade etti.[28] Doğu Anadolu Fayı ve Ölü Deniz Transformu’nun kırık kesitlerine sahip olduğu düşünülmektedir.[29]
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde gerçekleşen depremden 9 saat sonra yerel saatle 13.24’te merkez üssü Kahramanmaraş‚ın Ekinözü ilçesinin 4 km güney doğusu olan 10,0 km derinliğinde 7,5 Mw büyüklüğünde bir deprem daha oldu.[5][30]
Prof. Övgün Ahmet Evcan depremlerin ardından yaptığı açıklamada Bölgede 2 değil 3 deprem olduğunu belirtti. 04.17’de başlayan 7.8 ilk depremin 20. saniyesinde 7.6’lık 20 km ötede bir deprem olduğunu daha belirtti, 13.24’de ise 7.5 büyüklüğünde 3. deprem olduğunu belirtti. 7.8 patlayıcı 7.6 irkilen deprem olduğunu belirtirken 7.8 Pazarcık-Malatya doğru kırılırken 20 saniye sonra 7.6 depremi Nurdağı-Hatay’ı vurduğunu belirtti.
Artçı sarsıntılar
Ana madde: 2023 Kahramanmaraş depremlerinin öncü ve artçı sarsıntıları
Ana sarsıntıdan yaklaşık 11 dakika sonra 6,7 Mw büyüklüğünde bir artçı sarsıntı meydana geldi.[31] USGS’ye göre, ana sarsıntıdan sonraki altı saat içinde 25 adet 4,0 Mw ya da daha büyük artçı kaydedildi. On iki saatten daha uzun bir süre sonra USGS büyüklüğü 4,3 Mw ya da daha büyük en az 54 artçı sarsıntı bildirirken, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) en az 120 artçı sarsıntı kaydetti.[32] Küçük boyutlu artçı sarsıntıların bir yıl daha sürmesinin beklenebileceği söylendi.[33] 3 ay içinde 30 binden fazla artçı sarsıntı kaydedildi.[34]
20 Şubat Hatay depremi
20 Şubat 2023’te Türkiye saatiyle 20.04’te merkez üssü Defne ve Samandağ ilçeleri olan 6,4 Mw[35] (± 0,1) ve 20:07 5,8 Mw büyüklüğünde iki deprem meydana geldi.[36] Sarsıntılar nedeniyle 6 Şubat’ta ağır hasar alan bazı binalar yıkıldı ya da yan yattı.[37] Oluşan depremlerden sonra EMSC, Hatay için sahil kesiminde tsunami uyarısı verdi.[38] Depremin ardından en büyüğü 5,8 olmak üzere doksandan fazla artçı sarsıntı kaydedildi. Depremlerde toplam 6 kişi hayatını kaybederken 562 kişi yaralandı.[39] Deprem sonrası Antakya‚da ayakta kalan son hastane olan Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Hastanesi tedbir amaçlı tahliye edildi.[40] Depremden yaklaşık bir saat sonra AFAD, deniz seviyesinin 50 cm yükselme tehlikesi nedeniyle uyarı verdi.[41] Mersin ve Antalya Valiliği ise sahillerden uzak kalma uyarısı yaptı. Ancak uyarılar daha sonra iptal edildi.[42] Depremlerin İsrail, Filistin, Lübnan, Ürdün ve Irak’ta da hissedildiği belirtildi.[43]
Yüzey kırılması
Sentinel-1‚in depremlerden önce ve sonra yakaladığı uydu görüntüleri, depremlerin ürettiği iki yüzey kırığı bölgesini kaydetti. İlk deprem tarafından üretilen çift kırığın daha uzun olanı 300 km olarak ölçülürken, ikinci depremin yüzey kırığı 125 km olarak ölçüldü.[75]
Yüzey kırığı, Doğu Anadolu Fayı boyunca meydana geldi. AFAD‚a göre, Antakya’nın kuzeyinden Pazarcık ve Gölbaşı’na doğru uzanan yaklaşık 400 km’lik bir yüzey kırılması meydana geldi.[76][77] Bu şehirlerin kuzeyinde yüzey kırılmaları devam etmektedir. Saha gözlemleri, yüzeyde maksimum 73 m yüksekliğinde yer değiştirme olduğunu göstermektedir.[78] İstanbul Teknik Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversitesinden bilim insanlarının TÜBİTAK projesi kapsamında yaptıkları araştırma sonucunda 7,8 büyüklüğündeki ilk depremin, 1513 Maraş depremi ile aynı noktadan kırıldığı tespit edildi.[79]
Geçmişte büyük iç doğrultu atımlı depremler meydana gelmiştir. 1905’te, Moğolistan’da iki 8,0+ Mw deprem gerçekleşti ve toplam 676 km’lik bir yüzey kırılmasına neden oldu. İlk olarak Tsetserleg depremi gerçekleşti. 14 gün sonra meydana gelen Bulnay depremi, doğu-batı yönünde yaklaşık 388 km yüzey kırılması oluşturdu.[80] 2002’de Alaska‚da 7,9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi ve Denali ve Totschunda faylarını parçalayarak her iki fayda da yaklaşık 340 km yüzey kırığı oluşturdu.[81]
Jeolojik etki
İskenderun‚da büyük kara çökmeleri meydana geldi ve şehrin bazı kısımlarının karadan 200 m kadar su altında kalmasına neden oldu. Çökmenin, dikey zemin yer değiştirmesine neden olan yayılma fayının kırılmasının sonucu olabileceği düşünülmektedir. Yeni Zelanda‚daki eCoast Marine Danışmanlık ve Araştırma Direktörü Jose Borrero, büyük bir depremden bu ölçekte bir çökme beklendiğini söyledi. 1999 Gölcük depremi sırasında Gölcük‚te ve 2016 Kaikoura depremi sırasında Kaikoura‚da da benzer çökme olayları meydana gelmiştir. Toprak sıvılaşmasının etkileri, kötü hava koşullarından kaynaklanan büyük dalgalar ve küçük bir tsunaminin İskenderun’daki çökmelere etki etmiş olabileceği düşünülmektedir.[82]
Kıbrıs‚ın Gazimağusa kıyılarında 0,17 m, İskenderun‚da 0,12 m ve Erdemli‚de 0,13 m boyutlarında küçük tsunami dalgaları kaydedildi.[83][84]
İtalya Sivil Koruma Dairesi ülke kıyılarında olası tsunami konusunda bir uyarı yayınladı ve kıyı sakinlerine daha yüksek bir yere kaçmalarını ve yerel yetkilileri takip etmelerini tavsiye etti.[85] Uyarı aynı gün geri çekildi. Sicilya, Calabria ve Apulia’nın güney bölgelerinde tren trafiği bir süre durduruldu.[86]
Kayıplar ve hasar
Türkiye
| İl | Ölü | Yaralı |
|---|---|---|
| Adana[87] | 454 | 7.450 |
| Adıyaman[88][89][90][91] | 8.387 | 17.499 |
| Batman[92] | 0 | 20 |
| Diyarbakır | 414 | 902 |
| Elazığ | 5 | 379 |
| Gaziantep[87][93] | 3.897 | 25.276 |
| Hatay[94][95][96][97] | 23.065 | 30.762 |
| Kahramanmaraş[98] | 12.622 | 9.243 |
| Kilis[99][100] | 74 | 754 |
| Malatya[87][101][102][103] | 1.393 | 9.108 |
| Mardin[104] | 1[not 2] | 0 |
| Osmaniye[87][105][106][107] | 993 | 2.606 |
| Şanlıurfa[87][108] | 340 | 8.919 |
22 Nisan günü 12:40 itibarıyla İçişleri Bakanı Süleyman Soylu tarafından depremde 50.783 kişinin öldüğü,[109] 107.204 kişinin yaralandığı açıklandı.[110] Deprem sebebiyle 120 polis, 32’nin üzerinde asker[111] ve en az 14 doktorun öldüğü bildirildi.[112] Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 27 Nisan 2023 tarihinde yapılan açıklamada enkaz altından çıkarılmış refakatçisi olmayan çocuk sayısının 1.914 olduğu ve bunlardan 1.812’sinin ailesine teslim edildiği belirtildi.[113]
Sonrası
Türkiye Hükûmeti, deprem bölgesi için doğal afet ve salgın gibi acil durumlarda uluslararası kuruluş ve ülkelerden yardım çağrılarını kapsayan en yüksek acil durum olan 4. seviye alarm ilan edildiğini açıkladı.[119] Deprem sonrasında BOTAŞ, deprem bölgelerine doğalgaz akışının durdurulduğunu açıkladı.[120] Hatay Havalimanı pisti hasar aldığı için tüm uçuşlara kapatıldı, Gaziantep Havalimanı ile Kahramanmaraş Havalimanı ise sivil uçuşlara kapatıldı.[121]
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay ve bazı bakanlar AFAD‚ın genel merkezine giderek durumu oradan yönetti.[122] Depremde zarar gören illerin valilerinin yanına çevredeki illerden birer vali daha görevlendirildi.[123]
Bölgede pek çok ev tahliye edildi, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Jandarma Genel Komutanlığı deprem noktasına yakın birliklerde olağanüstü hâl ilan ederek deprem bölgelerine yardım faaliyetlerinde bulundu.[124] Türk Hava Kuvvetleri ile Türk Kara Kuvvetleri’ne ait 50 kargo uçağı,[125] çok sayıda helikopter[126] ve Sağlık Bakanlığının ambulans uçakları bölgeye sevk edildi.[127] Türk Deniz Kuvvetleri tarafından TCG İskenderun personel taşıma gemisi yaralıların tahliyesi için görevlendirildi.[128] Ayrıca, TCG Bayraktar ile TCG Sancaktar gemileri, TCG Osmangazi[129] gemisi ve diğer gemiler[130] İskenderun‚a iş makineleri, kıyafet, gıda ve teçhizat götürmek için görevlendirildi.[131] Bölgedeki arama-kurtarma çalışmalarına ilk olarak 3.500 asker[132] ve 2. Kolordu İstihkâm Alayından rütbeli personeller gönderildi.[133] Ardından 2. Ordu‚ya bağlı pek çok birlik bölgeye sevk edildi.[134] Sadece 6-8 Şubat arasında bölgede 17 bine yakın asker görev yaptı.[135] Depremde etkilenen vatandaşlar 2. Ordu kışlalarında misafir edildi.[136]
7 Şubat’ta depremden etkilenen 10 ilde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilan edildi.[137]
Türkiye genelinde memur maaşlarının 4 gün erken yatırılması kararlaştırıldı.[138]
Deprem bölgesindeki ihtiyaçların karşılanabilmesi için doğrudan temin yoluyla yapılacak alımlarda uygulanan parasal sınır, 9 Şubat tarihli Cumhurbaşkanı kararıyla 5 milyon liraya çıkarıldı.[139]
Ulusal yas
6 Şubat günü Türkiye’de 7 günlük ulusal yas ilan edildi.[140] Ayrıca, Türkiye ile dayanışma göstergesi olarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yedi gün, Kosova ve Bangladeş‚te ise bir gün milli yas ilan edildi.[141][142][143][144] Arnavutluk başbakanı Edi Rama, depremin kurbanları için 13 Şubat Pazartesi gününün ülke genelinde ulusal yas olarak ilan edildiğini duyurdu.[145][146] Kuzey Makedonya hükûmeti, Türkiye ve Suriye’de hayatını kaybedenlerin anısına 13 Şubat günü milli yas ilan edildiğini belirtti. Ayrıca ülkede ve Kuzey Makedonya’nın yurt dışındaki diplomatik temsilciliklerinde bayrakların yarıya indirileceği vurgulandı.[147]
Yardım kampanyaları ve gönüllüler
AFAD tarafından depremzedelere yardım kampanyası başlatıldı. Türk Kızılayı kan bağışı için çağrıda bulundu.[148] 7 Şubat sabahı İstanbul başta olmak üzere pek çok ilden gönüllü doktorlar, hemşireler ve kurtarma ekipleri bölgeye gitti.[149] AFAD’dan yapılan açıklamaya göre, saat 06.00 itibarıyla İstanbul’dan 12.752 AFAD gönüllüsü bölgeye sevk edildi.[150] Fuat Oktay’ın açıklamasına göre TSİ 11 Şubat 00.03 itibarıyla 159 binden fazla gönüllü ve profesyonel arama-kurtarma ekibi bölgede çalışmalarını sürdürmektedir.[151] 15 Şubat 2023 Çarşamba saat 20.00’den sabah saatlerine kadar 8 ulusal kanal (atv, FOX, Kanal D, Kanal 7, Show TV, Star TV, TRT ve TV8) başta olmak üzere 213 televizyon kanalı ve 562 radyo istasyonu ortak yayını ile Türkiye Tek Yürek bağış kampanyası düzenlendi.[152] Gençlik ve Spor Bakanlığı ile Türkiye Futbol Federasyonu önderliğinde 1 Mart 2023 Çarşamba saat 20.00’de tüm spor kanallarının (A Spor, beIN SPORTS, Spor Smart, sportstv, S Sport, Tivibu Spor, TRT Spor ve TV8) ortak yayını ile „Omuz Omuza“ adlı yardım kampanyası başlamış olup 15 Haziran 2023’e kadar bu kampanya devam etti.[153]
Deprem sonrasında Ahbap derneğine de yoğun miktarda bağış yapıldı.[154][155] Çeşitli kurumlar, sanatçılar, futbolcular ve iş adamları da bu bağışlara katıldı.[156] Futbolcu Merih Demiral, diğer futbolcuların formalarını açık arttırmaya çıkararak 9 Milyon ₺’den fazla toplayarak bu rakamı Ahbap’a bağışladı.[157] Ünlü şarkıcı Madonna da Ahbap’a bağış çağrısında bulundu.[158] Bu bağışlar kullanılarak depremden etkilenenler için ilk 14 günde; 7 ilde 3.600 konteyner ve 13.250 çadıra ek olarak 2.050 kişilik çadır kent kuruldu, sahadaki yüzlerce gönüllü yardımıyla gıda, giyim, ısınma ihtiyaçlarının giderilmesi ve 419 adet jenaratör kurulumu sağlandı.[154]
Eğitim
Yükseköğretim Kurulu 6 Şubat’ta 10 ildeki üniversitelerde ikinci bir duyuruya kadar eğitim ve öğretime ara verildiğini duyurdu,[159] 10 Şubat’ta ise tüm üniversitelerde bahar eğitim ve öğretim dönemi açılışı ikinci bir duyuruya kadar geçici olarak ertelendi.[160] 11 Şubat’ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yaz dönemine kadar üniversitelerin tatil edildiğini ve uzaktan eğitime geçildiğini açıkladı.[161] Ayrıca Cumhurbaşkanı Erdoğan, KYK yurtlarının depremzedeler için kullanılacağını belirtti.[162][163]
Millî Eğitim Bakanı Mahmut Özer 20 Şubat’a kadar Türkiye’deki tüm ilk ve orta kademedeki okulların tatil edildiğini[164] ve Liselere Geçiş Sınavı’na hazırlanan 8. sınıf öğrencileri ile Yükseköğretim Kurumları Sınavı’na girecek olan 12. sınıf öğrencilerinin sadece 1. eğitim öğretim dönemi konularından sorumlu olacaklarını açıkladı.[165] Ayrıca deprem bölgesinde yer alan illerde okullar 1 Mart’a kadar tatil edildi.[166][167] Deprem bölgesinde yer alan illerde eğitim gören öğrencilerin istedikleri ildeki okullara nakledilecekleri belirtildi.[168]
Spor
.jpg)
6 Şubat’ta Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Kasapoğlu ülkedeki tüm spor müsabakalarının ikinci bir duyuruya kadar askıya alındığını açıkladı.[169] Süper Lig‚de Gaziantep FK ve Hatayspor; 1. Lig‚de Yeni Malatyaspor ve Adanaspor kalan lig maçlarına çıkmama kararı aldı. Türkiye Futbol Federasyonu dört kulübün de askıya alınacağını ve küme düşürülmeyeceğini açıkladı.[170] Gaziantep Basketbol ise sezonun geri kalanında maçlarını İstanbul‚da oynayacağını duyurdu.[171]
Suç
Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Süleyman Soylu yağma iddialarını başta reddettiyse de,[172] yerel haber kuruluşları[173] ve amatör kayıtlara göre[174] bölgede ciddi bir güvenlik sorunu meydana geldi[175] ve yağma teşebbüsleri arttı. Hem Türk vatandaşları hem de geçici koruma altında olan kişiler depremde zarar gören dükkan ve evlere girip soygun yaptı.[176][177] Kimi yağmacılar basit hırsızlık yaparken kimileri ise resmi kurum ve kuruluşlardan olduklarını iddia ederek insanları soymaya kalktı.[178] Yağmadan korunmak için bazı işyerleri mallarını depolara kaldırdı. Silahlı gasp suçuna teşebbüs edenlerin sayısında da artış gözlendi.[179] İlerleyen günlerde bir takım güvenlik önlemleri alınsa da güvenlik tedbirlerinin yetersiz kaldığı yerlerde halkın kendi kendine bir takım kanunsuz tedbirler aldığı ortaya çıktı. Bu da linç kültürünün ve ırkçılığın bölgede yoğun bir şekilde hissedilmesine sebep oldu.[180] Linç edilen yüzlerce insanın görüntüleri amatör kayıt cihazlarıyla sızdırıldı ve internette çeşitli platformlarda yayınlandı.[181] Linç edilen bazı şahıslar, tekrar kamera karşısına çıkarak haksız yere linç edildiklerini beyan ettiler.[182] Deprem bölgesinde kolluk kuvvetleriyle silahlı çatışmaya girerek[183] ve yardım tırlarının önünü keserek gerçekleştirilen yağmalar[184] silahlı askeri devriyelerle,[185] insansız hava araçlarının kullanımıyla[186] ve halkın linç uygulamalarıyla gün geçtikçe azaldı. Acil ihtiyaç duyulan ürünlere zam yapılması da halk arasında tepkiyle karşılandı.[187]
Yargi
8 Şubat günü Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararı ile depremden etkilenen on ilde 8 Şubat günü saat 01:00’den itibaren üç ay süreyle olağanüstü hal ilan edildi. Karar TBMM tarafından ertesi gün onaylandı ve aynı gün Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 11 Şubat’ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile, olağanüstü hal ilan edilen 10 ilde geçerli olmak üzere yargı faaliyetlerinde bazı işlemlere dair sürelerin durdurulmasına karar verildi. Buna göre, dava, icra takibi, başvuru, şikayet, itiraz süreleri 6 Şubat’tan itibaren iki ay süreyle durduruldu. Hırsızlık ve yağma suçlarında gözaltı süresi, mahkemeye gönderilme süresi hariç 4 gün olarak belirlendi. Savcıların gözaltı sürelerini üç gün uzatabileceği, tutukluluğa itiraz ve tahliye taleplerinin dosya üzerinden karara bağlanabileceği hükme bağlandı.[188] Ayrıca Adalet Bakanlığınca, depremden etkilenen illerdeki savcılıklara, deprem suçlularının yakalanması için „Deprem Suçları Soruşturma Bürosu“ kurulmasına ilişkin bir yazı gönderildi.[189]
Sosyal medya erişim engeli
8 Şubat öğleden sonra, Türkiye hükûmeti BTK vasıtasıyla Türkiye’den Twitter’a erişimi kısıtladı ve bu durum siber güvenlik ve internet gözlemevi NetBlocks tarafından bildirildi.[190] Erişim engeli, yardım çalışmalarına ve enkaz altındaki kazazedelerin iletişimine engel olacağı gerekçesiyle eleştirildi.[191] Yaklaşık 10 saat süren erişim engeli 9 Şubat gecesi kaldırıldı.[192][193]
Cezaevi isyanı
Depremlerin ardından Hatay’daki T Tipi Kapalı Cezaevi ile Kahramanmaraş’taki Türkoğlu 1 No’lu L Tipi Kapalı Cezaevi’ndeki mahkûmlar ailelerine ulaşmak için isyan etti ve firar girişiminde bulundu.[194][195][196] Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE), Hatay T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumundaki firar girişiminin önlenmesi için yapılan müdahale sırasında 12 adli hükümlü ve tutuklunun yaralandığını, hastaneye sevk edilen yaralılardan 3’ünün hayatını kaybettiğini açıkladı.[194]
Acil ihtiyaç ürünlerinde fiyat denetimi
Acil ihtiyaç duyulan ürünlere zam yapılması halk arasında tepkiyle karşılandı.[187] Ticaret Bakanlığı „ısıtıcı, hazır gıda kolisi, battaniye, yağmurluk, hijyen seti, bebek maması, kışlık bot ve mont“ ürünlerine aşırı zam yaptığı tespit edilen firmalardan 84 milyon 975 bin lira ceza kesti.[197]
Devlet desteği ve bağış kampanyaları
9 Şubat’ta depremden etkilenen bölgede mücbir sebep ilan edildi ve vergi yükümlülükleri 31 Temmuz’a kadar ertelendi.[198]
Cumhurbaşkanı Erdoğan 10 Şubat günü yaptığı açıklamada, depremzedelere taşınma yardımı ile birlikte 15.000 ₺ desteğin yanı sıra depremzedelerden ev sahibi olanlara ₺5.000, kiracı olanlara ₺2.000 olmak üzere, çadırda kalmak istemeyenlere bir yıllık kira yardımı yapılacağını duyurdu.[199]
6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri’nin büyüklüğü nedeniyle birçok ulusal ve yerel TV kanalı deprem yayını yapmaya başladı. 15 Şubat Çarşamba saat 20.00’den gece saatlerine kadar 8 ulusal kanalın (atv, FOX, Kanal D, Kanal 7, Show TV, Star TV, TRT ve TV8) ortak yayınıyla Türkiye Tek Yürek yardım kampanyası düzenledi, bu kampanyadan toplam 115,1 milyar ₺ toplandı.[200] Merkez Bankası ve 3 kamu bankasının toplanan miktardaki payı yüzde 60’a denk gelmektedir. Bu yardımlar Merkez Bankası için 30 milyar ₺, Ziraat Bankası için 20 milyar ₺, Vakıfbank için 12 milyar ₺ ve Halkbank için 7 milyar ₺ olup toplam 69 milyar ₺’dir.[201]
Seller
Ana madde: 2023 Adıyaman-Şanlıurfa sel felaketi
.jpg)
15 Mart 2023 tarihinde özellikle Adıyaman ve Şanlıurfa’da aşırı yağış nedeniyle seller oluştu. Sel nedeniyle 10’dan fazla kişinin öldüğü, 5 kişinin kaybolduğu açıklandı.[202] Sel, deprem bölgesinde yaşandığı için depremzedeler için kurulan çadır ve konteynerleri su bastı. Bazı çadırlarla birlikte Adıyaman’da bir konteyner, içinde iki kişi ile birlikte selde sürüklendi.[203]
18 Mart 2023 tarihinde özellikle Gaziantep ve Kilis’te süper hücre doğa olayı gerçekleşti. Aralıksız çakan gök gürültüsü ve şimşekler geceyi gündüze çevirdi, aniden bastıran yağış yer yer ceviz büyüklüğünde dolu yağışına döndü.[204] Dolu ve şiddetli yağış nedeniyle kısa süre sonra kent beyaza büründü araçlar yollarda kaldı, birçok iş yeri ve araba zarar gördü. Gaziantep Valisi Davut Gül, etkili olan sağanak sonucu metrekareye 91,5 milimetreyle kente tarihinin en yüksek yağışının düştüğünü bildirdi.[205]
2023 seçimleri
Daha fazla bilgi: 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi ve 2023 Türkiye genel seçimleri
Depremlerden önce hükûmet, olası erken seçim tarihi için en son tarihten bir ay öncesi olan 14 Mayıs 2023 tarihini öne sürmüştü.[206] Depremlerden sonra, seçimlerin programa göre yapılıp yapılamayacağı konusunda şüpheler meydana gelmeye başladı. 13 Şubat’ta Adalet ve Kalkınma Partisi üyesi Bülent Arınç, anayasa savaş hali hariç böyle bir olasılığa izin vermemesine rağmen seçimlerin ertelenmesini talep etti. Arınç’ın bu açıklaması medya kuruluşları ve siyasetçiler tarafından eleştirildi.[206][207]
Cumhuriyet Halk Partisi Genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, seçimlerin ertelenmesine anayasal gerekçelerle karşı çıktı. İYİ Parti Yüksek Seçim Kurulu (YSK) üyesi Mustafa Tolga Öztürk, YSK’nın seçimi erteleme yetkisinin bulunmadığını, ancak meclisin buna yetkisi olduğunu belirtti.[208] Halkların Demokratik Partisi’nden Selahattin Demirtaş, seçimlerin ertelenmesinin siyasi bir darbe olacağını belirtti.[209] Etkilenen bölgelerde olağanüstü hâl ilanı da seçimleri ertelemek için olası bir önlem olarak yorumlandı.[206]
Popüler kültür
Türkiye’de yaşanan depremlerden dolaylı Prestij Meselesi vizyondan çekildi.[210] Ant-Man ve Wasp: Quantumania’nın vizyon tarihi Türkiye’de 24 Şubat 2023’e ertelendi.[211] 17 Şubat 2023’te vizyona girmesi planlanan Nefes: Yer Eksi İki ileri bir tarihe ertelendi.[212] 20 Şubat’ta Türkçe rap sanatçısı Rota depremde hayatını kaybedenlerin anısına ve ihmallere karşılık „Neyin Nesi“ isimli single’ı çıkarmıştır.[213] 10 Mart’ta Türkçe rock sanatçısı Fırat Cem Tuncel depremden etkilenen insanları anlatan „Unutmam Seni“ isimli single’ı çıkarmıştır.[214] 25 Nisan 2023 tarihinde Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi’nde düzenlenen Devlet Üstün Fedakârlık Madalyası tevcih töreninde Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye ve dünyadan yardıma gelen arama kurtarma ekiplerine Devlet Üstün Fedakârlık Madalyası ve nişanı tevcih edildi.[215]
Suriye
Suriye medyası, kuzey Halep‚te ve Hama şehrinde çok sayıda binanın yıkıldığını bildirdi. Sallantı, başkent Şam’da da hissedildi.[216][217] Suriye Ulusal Deprem Merkezi, bunun kurumun „kaydettiği en büyük deprem“ olduğunu söyledi.[218] Devlet ajansı SANA‚ya göre Devlet Başkanı Beşşar Esad, en çok etkilenen bölgeler için bir kurtarma planı düzenlemek üzere kabinesiyle acil bir toplantı yaptı. Esad’ın talimatı üzerine sivil savunma, itfaiye, sağlık ve kamu inşaat gruplarının tüm ekipleri Halep’e seferber oldu.[219]
Suriye hükûmeti, uluslararası yardım için Birleşmiş Milletler üye devletlerine, Uluslararası Kızılhaç Komitesine ve diğer insani yardım kuruluşlarına başvurdu.[220] Avrupa Kriz Yönetimi Komisyonu başkanı Janez Lenarčič‚e göre Suriye, Avrupa Birliği’nin Avrupa Topluluğu İnsani Yardım Bürosu’ndan da yardım istedi.[221] Suriye hükûmeti, Birleşmiş Milletler’deki temsilcisi aracılığıyla, muhalefetin kontrolünde olanlar da dahil olmak üzere ülkenin tüm bölgelerine yardım dağıtımından sorumlu olması gerektiğini söyledi. Birleşik Krallık hükûmeti, uzun vadeli ortakları olan Beyaz Miğferler aracılığıyla yardım ulaştıracağını söyledi.[222] Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı, yardım göndermek için insani yardım ortaklarını kullanacağını söyledi.[223]
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi, hasarlı yollar ve lojistik sorunlar nedeniyle uluslararası yardımın Türkiye sınırından geçmesini engellediğini söyledi. 7 Şubat günü Türkiye’den Suriye’ye sınır geçişleri kapalı kaldı. Ağır yaralanan depremzedeler, tıbbi müdahale için Türkiye’ye gelemedi. Ancak Türkiye’ye giriş izni olan ya da yaya halde girebilen bazı kişiler de vardı.[224] BM’ye göre Bab el-Hava Sınır Kapısı 8 Şubat’ta açıldı.[225]
Lazkiye ve Şam‚dakiler de dahil olmak üzere bazı oteller depremzedeleri ücretsiz olarak ağırlamayı ve temel ihtiyaçları karşılamayı teklif etti. El-Şam Özel Üniversitesi, spor tesislerini, etkinlik mekanlarını, üniversite yurtlarını ve salonları depremzedelere açtı. Suriye Kalkınma Vakfı, birçok valilikte sığınma evlerinin kurulduğunu duyurdu. Bazı gönüllü gruplar, binaları hasar açısından inceledi ve gıda maddeleri, battaniyeler ve ilk yardım malzemeleri dağıttı.[226]
Çok sayıda ölü ve yaralı nedeniyle birçok hastanede aşırı kalabalıklar yaşandı. Hastanelerde yaşanan tıbbi malzeme sıkıntısı depremden önce de mevcuttu. Birçok ildeki hastaneler kapasitelerinin çok üzerinde çalışmak zorunda kaldı. Birçok hasta, hastanelerde yeterli yatak bulunmadığı için yerde yatmak zorunda kaldı. Sağlık Bakanlığı, Şam, Rif Şam Valiliği, Kuneytire, Humus ve Tartus Sağlık Müdürlüklerinden Halep ve Lazkiye’ye, oradan da muahlefet kontrolündeki bölgelere tıbbi konvoylar gönderdi.[227] Genel olarak Ramazan ayı boyunca gıda dağıtan ülke çapındaki hayır kurumları da depremzedelere yardım etmek için çalıştı. Bu hayır kurumlarından biri olan Sait İnisiyatifi, yılın geri kalanında ücretsiz yemek sağlamak için bir lokanta kurmayı planladı. Halep’te her gün 2.500 ila 4.000 arasında yardım dağıtıldı ve hayır kurumu her gün 40.000 öğüne kadar yemek dağıtmayı planladığını açıkladı.[228]
2.000’den fazla Beyaz Miğferler gönüllüsü, arama ve kurtarma çalışmaları yürütmek üzere depremden etkilenen tüm bölgelere gönderildi. Ekipman ve araç eksikliği nedeniyle, diğer insani yardım kuruluşlarına destek için başvurdu.[227] 7 Şubat’taki açıklamaya göre yetkililer, Hama’daki arama kurtarmanın 15 saatte tamamlandığını açıkladı.[229] 298.000’den fazla insan evsiz kaldı ve hükûmetin kontrolündeki bölgelerde 180 sığınma evi açıldı.[230] Halep’te yaklaşık 30 bin kişi sığınma evlerine yerleştirildi.[231] 10 Şubat itibarıyla, resmi yardım çağrılarına rağmen, muhalefetin kontrolündeki Cinderes‚e hiçbir uluslararası kurtarma görevlisi ulaşmadı.[232]
7 Şubat 2023’te Suriye Arap Kızılayı, arama kurtarma çabaları sırasında sivillere ve insani yardımlara zarar verdiği gerekçesiyle Batılı ülkeleri Suriye’ye yönelik yaptırımları kaldırmaya çağırdı.[233] Yaptırımlar, 2011 yılında başlayan iç savaştan sonra Avrupa Birliği, ABD, Kanada, Avustralya, İsviçre ve Arap Birliği tarafından ekonomik önlemler amacıyla uygulanmıştı.[234][235] Depremin ardından insani çabalara yardımcı olmak için yaptırımların kaldırılması veya askıya alınması talep edildi.[236][237][238][239] 10 Şubat’ta ABD, „depremle mücadele çabalarıyla ilgili tüm işlemler“ için Suriye’ye yönelik yaptırımları 180 gün süreyle askıya alacağını duyurdu.[240] ABD Hazine Bakanlığı’na göre bu karar yaptırımların hafifletilmesi içindi. Suriye Dışişleri Bakanlığı, ABD’nin kararının „yanıltıcı“ olduğunu ve „yanlış bir insani izlenim vermeyi amaçladığını“ belirten bir açıklama yaptı.[241][242] Bazı yorumcular, yaptırımların Suriye’ye insani yardım ulaştırılması konusunda bir sorun teşkil etmediğini savundu.[243]
İlk uluslararası yardım konvoyları, 9 Şubat’ta Türkiye üzerinden Bab el-Hava Sınır Kapısı’ndan kuzeybatı Suriye’ye gelmeye başladı. Türkiye, iki ek sınır kapısı açmak için çalıştığını söyledi.[244] Birleşmiş Milletler, 10 Şubat’ta yardım taşıyan 14 kamyonun Türkiye’den Suriye’ye geçtiğini açıkladı.[245] ABD Merkez Komutanlığı, Suriye’deki etkilenen nüfusa yardım etmek için Suriye Demokratik Güçleri ile işbirliği yapacağını duyurdu.[246] 11 Şubat’ta Dünya Sağlık Örgütü genel direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, acil tıbbi malzeme sevkiyatına eşlik ederek Halep’i ziyaret etti.[247] 12 Şubat’ta, Halep, Lazkiye, Hama ve İdlib’dekiler dışında Suriye’deki tüm okullar yeniden açıldı.[248] 14 Şubat’ta Suriye hükûmeti Cilvegözü ve Öncüpınar‚daki sınır kapılarını üç aylığına açmayı kabul etti.[249]
Tepkiler
Türkiye
Hükûmete eleştiriler
Deprem sırasında yeni inşa edilmiş binaların çökmesi, kamuoyunda bina sağlamlık standartlarında şüphelere neden oldu.[250] 1999’daki yıkıcı Gölcük depreminden sonra, binaları depremlere daha dayanıklı yapmak için yeni bina yönetmelikleri çıkartıldı.[251] En son 2018’de güncellenen bina yönetmelikleri, mühendislik tasarımı ve inşaat kalitesi ile malzeme kalitesi için yeterli gerekliliklere sahipti.[252] Bina yönetmeliklerinin yeterince uygulanmadığına dair uzun süredir eleştiriler ve şikayetler vardı. Türkiye hükûmeti, gerekli güvenlik sertifikaları olmadan inşa edilen veya genellikle ilave kaçak katlar inşa ederek özgün tasarımlardan sapan yapılar için yasal muafiyet sağlayan imar aflarını periyodik olarak çıkardı. Etkilenen deprem bölgesinde 75.000 kadar binaya inşaat affı verilmişti.[251]
1999 Gölcük depreminin ardından afet önleme ve acil durum hizmetlerinin geliştirilmesi için Türk hükûmeti tarafından alınmaya başlanan „deprem vergisi„nden toplanan 88 milyar liranın nereye harcandığı, hiçbir zaman kamuoyuna açıklanmadı.[253] Kadir Has Üniversitesinde öğretim görevlisi olan Soli Özel gibi kişiler, bunun gibi doğal afetler için ayrılan ulusal fonların bunun yerine Erdoğan hükümetine yakın şirketler tarafından yapılan otoyol inşaat projelerine harcandığına dikkat çekti.[254] Bazı Türk mühendisler, imar affı ile şehirlerin „mezarlık“ olabileceği konusunda daha önce uyarılarda bulunmuştu.[255]
Şehir plancısı Buğra Gökce‚ye göre 2018 genel seçimlerinden önce depremden etkilenen 10 ilde 294.165[not 3] olmak üzere ülke çapında 3,1 milyon yapıya imar affı verildi.[256] 2020’de İzmir’de yaşanan depremin ardından Asia Times, Türk hükûmetinin en son imar affı yasasının Mayıs 2018’de onaylanmasından bu yana 2 milyar $ kâr elde ettiğini söyledi. Bu deprem sırasında, İzmir’de 811.000 kaçak inşaatla bağlantılı ruhsat vardı.[257][258]
Deprem sonrası afet yönetimine eleştiriler
Arama kurtarma çalışmalarındaki yetersizlikler ve deprem bölgelerine gönderilmesi gereken yardımların ulaştırılmasındaki eksiklikler tepki çekti.[259][260] CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, 8 Şubat 2023’te iktidara tepki gösterdiği bir videoyu Twitter üzerinden paylaştı. „Halkımızın hâlini yerinde gördüm. Yaşananlara siyaset üstü bakmayı, iktidarla hizalanmayı reddediyorum. Bu çöküş tam da sistematik rant siyasetinin sonucudur. Erdoğan’la, sarayıyla ve rant çeteleriyle hiçbir zeminde buluşmayacağım. Ben halkımın kavgasını vereceğim. Sonuna kadar.“ sözleriyle hükûmeti eleştiren Kılıçdaroğlu, CHP’li belediye başkanlarına „bürokratik engelleri dinlememelerini“ ve „gerekirse tutuklanmalarını“ söyledi.[261] Aynı günde Diyarbakır’daki deprem bölgesini ziyaret eden Adalet Bakanı Bekir Bozdağ ve AKP Diyarbakır milletvekili Oya Eronat, etrafta bulunan halk tarafından yuhalandı.[262] Halk, Eronat ve Bozdağ’a „hırsızlar“ diyerek bağırdı.[260] Jeoloji profesörü Celal Şengör, cumhurbaşkanını „Erdoğan tamamen başarısız oldu! Neredeyse her şeyi yanlış yaptı“ sözleriyle eleştirdi.[263]
Adıyaman valilik binasında 7 Şubat günü „Adıyaman sahipsiz“ diyen vatandaşlara güldüğü iddia edilen Adıyaman Valisi Mahmut Çuhadar, vatandaşlardan „neye gülüyorsun“ yanıtını aldı ve basın ile sosyal medyada eleştirildi.[264] Ertesi gün valilik binası önünde makam araçlarına binmekte olan Adıyaman Valisi ve beraberindeki Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu, vatandaşlar tarafından protesto edildi.[265] Valiyi yuhalayan protestocular makam arabasına tekme attı.[266]
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, depremden etkilenen CHP’li Hatay Belediye Başkanı Lütfü Savaş ve Adana Büyükşehir Belediye Başkanı Zeydan Karalar ile görüşmedi. Bu durum sosyal medyada tepki gördü. Erdoğan daha sonra CHP’li belediye başkanlarını aradı ve deprem hakkında bilgi aldı.[261]
Depremden sonraki süreçte telefon hatlarının zarar görmesiyle bölgede oluşan iletişimsizlik sonucu eş güdüm sorunları yaşandı. Uzun süre çözülemeyen bu sorunlar halkın tepkisini topladı.[267] Bu sırada Starlink şirketinin sahibi olan Elon Musk‚ın, bir vatandaşın attığı Tweet’e yanıt olarak yaptığı „Türkiye hükümeti onay verir vermez, SpaceX şirketimiz Starlink uydularımızı Türkiye’ye gönderebilir“ teklifi Türk hükûmeti tarafından „Starlink önerisi için teşekkür ederiz. Türksat‚ın yeterli uydu kapasitesi var.“ denilerek reddedildi.[268]
Diyanet İşleri Başkanlığınca deprem günü yatsı namazından yarım saat önce tüm camilerde depremler sonucu ölen insanlar için sela ve yatsı namazında Kur’an okutuldu.[269] Sosyal medyadan birçok kişi, sela sesi yüzünden enkaz altındaki insanların yardım çağrılarının duyulmasının zorlaşacağını ve sessizliğe gereksinim duyulduğunu söyleyerek karara tepki gösterdi.[270]
11 Şubat günü içerisinde Hatay’da bulunan yapılara ilişkin karot örneklerinin ve laboratuvar sonuçlarının bulunduğu tek katlı Hatay Yapı Denetim ve Şube Müdürlüğü, Hatay Valisi Rahmi Doğan’ın oluruyla yıkılmak istendi. Bölgedeki avukat ve vatandaşların direnişiyle kısmen engel olundu. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan daha sonra yapılan açıklamada ana binadaki yangın merdiveninin ek binanın üzerine çökme riskine karşı, ek binada çalışan kişilerin can güvenliği için binayı boşaltmak istendiği belirtildi.[271]
Hükûmetin KYK yurtlarını depremzedeler için kullanıma açması tepkilere neden oldu. Kredi Yurtlar Kurumu tarafından yurtlarında kalan öğrencilerden derhal odaları boşaltması istendi.[272] Yurtlarda kalan öğrenciler, kendilerine boşaltımla ilişkin bilgi verilmediğini belirttiler.[273] 9 şubatta Mersin Kırkkaşık KYK Kız Yurdu’na Suriyeli ve Afgan’ların yerleştirildiği ortaya çıktı.[274] kamuoyunda büyük tepkilere yol açan olayda öğrenciler, yurttaki eşyalarına zarar verildiğini ve yurt odalarında sığınmacıların cinsel ilişkiye girdiğini iddia etti.[275] Sosyal medyada yayılan bu iddiaların ardından CHP milletvekili Ali Mahir Başarır yurda gitmiş ve iddiaları reddederek:“Nargile gibi, müstehcen görüntü gibi şeyler yok. Zaten odalarda böyle bir sistem de yok, odaları tek tek gezdim. Sosyal medyada olduğu gibi o görüntüler yok, hatta odaların dizaynı bile farklı“ açıklamasında bulunmuştur.[276]
Birçok ulusal ve yerel kanal deprem yayını yaparken Turkuvaz Medya Grubu’nun sahibi olduğu ulusal TV kanalı ATV’nin Müge Anlı ile Tatlı Sert programının yayınına izin vermesi eleştirilere neden oldu. Yayında bağış bandı bulunuyordu.[277] 12:00’dan sonra ATV-A Haber ortak yayına geçiş yaptı.
Ciner Yayın Holding‚in sahibi olduğu ulusal TV kanalı Habertürk’ün Hatay–İskenderun‚da deprem canlı yayını yaparken muhabire „Erdoğan diyor ki; AFAD yetişti, nerede yetişti?“ diyen bir vatandaşın sesini kıstı.[278] Aynı TV kanalı Show TV ile ortak yayın yaparken Show TV muhabiri Tuğba Södekoğlu canlı yayında ekiplerin gelmemesinden şikâyet eden bir vatandaşın sözünü kesti ve kamerayı başka yöne çevirdi.[279] Yine Show TV-Habertürk ortak yayını esnasında Show TV muhabiri Tuğba Södekoğlu bu sefer enkaz altındaki bir kişi ile konuşmaya çalıştı.[280] Tuğba Södekoğlu bu skandal davranışları nedeniyle sosyal medyada birçok tepkiye neden oldu. Fakat bu olaylardan sonra istifa etmedi.
Show TV’nin ana haber sunucusu Dilara Gönder, 8 Şubat 2023 deprem özel öğlen canlı yayınında deprem önlemlerini eleştirmesi nedeniyle sosyal medyada gündeme geldi ve övgü topladı. 9 Şubat 2023’te sosyal medya hesabı üzerinden yaptığı paylaşımla istifa ettiğini duyurdu.[281]
Suriye
Suriye Sivil Savunması, depremi „felaket“ olarak nitelendirdi ve vatandaşlara binaları terk etme çağrısında bulundu.[282] Kuruluş, gayriresmî olağanüstü hâl ilan etti.[283] Suriye medyası, kuzey Halep Valiliğinde ve Hama şehrinde çok sayıda binanın yıkıldığını bildirdi. Şam’da birçok insan evlerini terk etti.[284][285] Suriye Ulusal Deprem Merkezi, bu depremin Suriye tarihinde kaydedilmiş en büyük deprem olduğunu açıkladı.[286] Devlet haber ajansı SANA‚ya göre, Devlet Başkanı Beşşar Esad, en çok etkilenen bölgelerde kurtarma planı düzenlemek için kabinesiyle acil toplantı düzenledi.[287]
Suriye hükûmet yetkilileri ve devlet tarafından yönetilen medya, ABD ve Avrupa Birliği’nin ülkeye yönelik yaptırımlarını insani yardım eksikliğinden ve kurtarmayı engellemekten sorumlu tuttu. 10 Şubat’ta Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad batılı ülkeleri „insanlık durumunu hiçe saymakla“ suçladı.[288][289] ABD Hazinesi, yaptırımlarının ilk etapta „insani çabalar için güçlü muafiyetler içerdiğini“ ve depremden sonra yardım çabaları için kapsamlı bir yetki verdiğini söyledi.[290] Birleşmiş Milletler, Suriyelilerin muhalefetin elindeki bölgelerdeki yaşamları pahasına, yardım sevkiyatlarını yalnızca rejime odaklama politikası nedeniyle de eleştirildi.[291]
Suriye Kurtuluş Hükümeti’nin kontrolündeki İdlib bölgesi, en çok etkilenen bölgelerden biri oldu.[292] Esad rejiminin Kuzey-Batı Suriye’yi kuşatma politikası gıda, ilaç ve diğer insani yardım malzemelerinin tedarikini engelleyen İdlib’deki krizi daha da kötüleştirdi.[293] SSG bağlantılı Tahrir el-Şam isyancı milislerinin komutanı Ebu Muhammed El-Cevlani, yardım kuruluşlarını İdlib’deki durumu ihmal etmekle eleştirdi ve uluslararası toplumu yeniden inşa ve yardım çabalarında daha proaktif olmaya çağırdı: „Birleşmiş Milletler’in bir krizde yardım etmesi gerektiğini anlaması gerekiyor.“[294] UNOCHA Müsteşarı Martin Griffith 12 Şubat’ta „Suriye’nin kuzeybatısındaki insanları şimdiye kadar yüzüstü bıraktık“ dedi. 13 Şubat itibarıyla Ankara ve Türkiye destekli Özgür Suriye Ordusu, Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tarafından gönderilen yardım konvoylarının kuzeybatı bölgesine girmesini engellemekle suçlandı.[295][296]
Birleşmiş Milletler, Rusya’nın isyancıların elindeki bölgelere kontrol noktalarından yardım ulaştırılmasını engelleme girişimlerini eleştirdi. Genel Sekreter António Guterres, Güvenlik Konseyi’ni Kuzeybatı Suriye’ye yardım akışına derhal izin vermeye çağırdı.[297] Amerika Birleşik Devletleri, Suriye’nin tüm bölgelerine yardım çabaları göndermek için tüm kapalı kontrol noktalarının derhal açılması çağrısında bulundu; Bab al-Hava yoluyla insani yardımı artırmak ve BM yardımının girişi için daha fazla sınır kapısı açmak için acil bir BM Güvenlik Konseyi toplantısı çağrısında bulundu.[294][297] Birleşmiş Milletler sözcülerinden Stephane Dujarric 14 Şubat’ta „Bab Al-Hava geçişinden yardımla gelen 58 kamyona işaret ederek, kuzeybatıya bir miktar yardım geliyor“ dedi. Uluslararası toplumun bir bütün olarak bu yardımı ihtiyaç duyulan yere ulaştırmak için adım atması gerektiğini vurguladı.[298]
Uluslararası tepki ve insani yardımlar
Ülkeler
Azerbaycan‚da halk tarafından bağışlanan yardımlar, Bakü Spor Sarayı
.jpg)
İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından başlatılan Zeytin Dalı operasyonu kapsamında gönderilen İsrailli bir doktor ve depremzede
Birçok ülkenin lideri başsağlığı diledi ve 60’tan fazla ülke pratik destek ve insani yardım sundu.[299] Birleşik Krallık, Yunanistan, Ermenistan, İran, Hindistan, İsrail, Malezya, Moldova, Pakistan, İsviçre ve Meksika, arama ve kurtarma uzmanları, ekipman ve kurtarma köpekleri gönderme sözü verdi.[300][301][302][303][304][305][306][307] Rusya Savunma Bakanı Sergei Shoigu Suriye’deki Rus kuvvetlerine kurtarma çalışmalarına yardım etmelerini emretti. Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen „Korkunç sayıda ölü, yıkılan bina ve insan ve çok sayıda yaralı. Depremzedelere en sıcak düşüncelerimizi gönderiyoruz“ dedi.[308] Hindistan Başbakanı Narendra Modi yaptığı açıklamada „Türkiye’de meydana gelen deprem nedeniyle can ve mal kaybının üzüntüsünü yaşıyoruz. Kederli ailelere taziyeler. Yaralılar tez zamanda sağlığına kavuşsun. Hindistan, Türkiye halkıyla dayanışma içindedir ve bu trajediyle başa çıkmak için mümkün olan her türlü yardımı sunmaya hazırdır”[309] dedi. Hindistan, Ulusal Afet Müdahale Gücü (NDRF) ekibini Hint Ordusu, ortopedi cerrahi, genel cerrahi ve kritik bakım uzmanlarından ve 30 yataklı bir sağlık tesisi kurmak için X-ray cihazları, ventilatörler, oksijen üretim tesisi, kardiyak monitörler ve ilgili cihazlarla donatılmış sağlık ekibini Türkiye’ye gönderdi.[310] Afet yardım malzemesi ve kurtarma ekibini taşıyan ilk Hindistan Hava Kuvvetleri uçağı Adana’ya ulaştı. Hindistan’ın İnsani Yardım ve Afet Yardımı (HADR) ile iki C17 uçağı daha göndereceği belirtilmiştir. İlk NDRF ekibi 50 personel ve özel eğitimli köpekler ile tıbbî malzeme, sondaj makineleri ve yardım çalışmaları için gerekli diğer teçhizattan oluşmaktadır.[311] Hindistan Başbakanlığından „Tıbbi ekipler ayrıca eğitimli doktorlar ve sağlık görevlileri ile temel ilaçlarla hazırlanıyor. Yardım malzemesi gerek Türkiye hükûmeti gerekse Hindistan’ın Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğu ile koordineli olarak gönderilecek“ denmiş, Türkiye’nin Hindistan Büyükelçisi Fırat Sunel de Hindistan’a teşekkür etmiştir.[312]
Çin, Tayvan, Belçika, Güney Kore, Afganistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Endonezya, Tayland, Singapur, Japonya da maddi destek teklif ederek yardım çabalarına yardımcı olması için ek personel gönderdi.[313][314][315][316][317] Kuzey Kore başkanı Kim Jong Un, Suriye önderi Esad’a başsağlığı iletisi gönderdi.[318] Katar‚ın Türkiye ve Suriye’deki depremzedelere 10.000 adet prefabrik ev göndereceği söylendi.[319]
Cumhurbaşkanı Erdoğan düzenlediği basın toplantısında 18’den fazla ülke lideri ve başbakanın telefon ederek Türkiye’ye destek teklifinde bulunduğunu belirtti.[320] Amerika Birleşik Devletleri, Suriye‚ye uyguladığı ambargoları altı ay süreyle kaldırdığını duyurdu.[321] Ermenistan‚ın yardım tırlarının geçmesi için 30 yıldır kapalı olan Iğdır Karakoyunlu Alican Sınır Kapısı’nı açtığı bildirildi.[322]
Kuruluşlar
.jpg)
Türkiye ve Suriye’yi etkileyen depremlerde hayatını kaybedenler anısına Avrupa Parlamentosu’nda gerçekleştirilen bir dakikalık saygı duruşundan bir görüntü
Türk temsilciliğinde taziye dileklerinde bulunan Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen, 9 Şubat
Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt „bu insani felaketten“ etkilenenler için uluslararası yardım çağrısında bulundu.[299] Avrupa Birliği Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ve Avrupa Kriz Yönetimi Komiseri Janez Lenarčič yaptıkları açıklamada çeşitli üye ülkelerden 10 kurtarma ekibinin Türkiye’ye gönderileceğini söyledi.[299] Copernicus Programı da acil durum haritalama hizmetleri sağlamak için etkinleştirildi.[299] Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Sivil Koruma Mekanizması da Türkiye’nin talebi üzerine devreye girdi.[323] NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de üye ülkelerin destek seferber ettiğini söyledi.[324]
UNDAC, OCHA, UNHCR, UNICEF ve IOM dahil olmak üzere, birçok Birleşmiş Milletler kuruluşu felakete yönelik koordineli müdahaleler duyurdu.[325] Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Türkiye’yi sarsan depremler için 3. seviye acil durum ilan etti.[326] Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Müdürü Hans Kluge örgütün bölge ofislerinin ilaç ve yardım ekipmanı taşımaya yönelik uluslararası çabalara yardım ettiğini söyledi.[299][327]
Bir insani yardım kuruluşu olan Norveç Mülteci Konseyi, Suriye genelinde en çok etkilenenlere doğrudan destek sağlayacaklarını söyledi. Uluslararası topluma Suriye ve Türkiye’nin güneyindeki toplu yardım çabalarını desteklemek için mali kaynakların derhal seferber edilmesi çağrısında bulundular.[328] CARE Avustralya, depremlerden etkilenenlere yiyecek, barınak, su ve diğer hayat kurtarıcı malzemeleri içeren acil yardım sağlamak için bir acil durum çağrısı başlattı.[329]
Dünya Bankası Türkiye’ye 1,78 milyar dolar acil durum yardımı hibe edeceğini duyurdu.[330]
Alinti: Wikipedia
2023 Kahramanmaraş depremleri – Vikipedi (wikipedia.org)